बाथ (रुमाटिज्म) रोगः कारण, लक्षण, उपचार, र औषधि विवरण सम्बन्धि जानकारी

परिचय

कुनै एक प्रकारको मात्र नभएर विभिन्न रोगहरुको संकलनलाई बाथ रोग भनिन्छ । बाथ रोगका प्रकार १ सयभन्दा माथि र २ सयको हाराहारीमा रहेको देखिन्छ । यस अर्थमा धेरै रोगहरु एउटा संकलन समूह नै बाथ रोग हो । यो एउटा ‘अटोम्युन प्रोसेस’बाट हुने रोग हो । ‘अटोम्युन प्रोसेस’ भन्नाले हाम्रो शरीरमा रोगविरुद्ध लड्न सक्ने क्षमताको कोषिकाहरु हुन्छन् । र, ती कोषहरुको क्षति भएमा त्यसले आफ्नै शरीरमा हानी पु¥याउन थाल्दछ । यस्तो अवस्थामा शरीरले आफ्नो अंग र दोस्रो अंगको पहिचान गर्न सक्दैन् । जसकारण उक्त रोग प्रतिरोधात्मक क्षमताले आफ्नै शरीरलाई पनि हानी गर्ने हुन्छ । शरीरको यस्तो प्रक्रियालाई नै ‘अटोम्युन प्रोसेस’ भनिन्छ । र, यस्तै किसिमको रोगभित्र बाथ रोग पनि पर्दछ ।

व्यक्तिको शरीरमा यो के कारणले देखा पर्दछ?

यो रोग देखा पर्ने वास्तविक कारण हालसम्म पत्ता लाग्न सकेको छैन । तर, यो समस्या देखा पर्नु पछाडिको एक कारणमध्ये जेनेटिक्स समस्या पनि एक हो । जस्तो कुनै वशांणुगत गुणको कारण यो रोग एक पिढींबाट अर्काै पिढींमा पनि सर्न सक्ने सम्भावना प्रबल रहन्छ । केही व्यक्तिहरुमा वातावरणीय प्रभावका कारण पनि यो रोग देखा पर्ने हुन्छ । यस्तै केहीमा धुम्रपानको कारण पनि यो रोग देखा पर्ने हुन्छ । तसर्थ, यो रोग देखा पर्नुका पछाडि यही एक कारण हो भनेर हालसम्म पत्ता लाग्न सकेको छैन ।

कारणहरू

बाथ रोगको ठोस कारण पूर्णरूपमा थाहा नभए पनि, विभिन्न कारणहरूले यो रोग उत्पन्न हुन सक्छ। ती कारणहरूमा आनुवंशिकता, प्रतिरक्षा प्रणालीको समस्या, संक्रमण, पर्यावरणीय कारणहरू, र वृद्ध उमेर समावेश छन्।

1. आनुवंशिकता: परिवारमा बाथ रोगको इतिहास भएको व्यक्तिमा यो रोगको सम्भावना बढी हुन्छ।
2. प्रतिरक्षा प्रणालीको समस्या: प्रतिरक्षा प्रणालीले आफ्नै शरीरको जोर्नीको कोषिकाहरूलाई आक्रमण गर्दा यो रोग उत्पन्न हुन्छ।
3. संक्रमण: केही संक्रमणहरूको कारणले पनि जोर्नीहरूमा सूजन र दुखाइ उत्पन्न हुन सक्छ।
4. पर्यावरणीय कारणहरू: धूम्रपान, प्रदूषण, र अस्वस्थ जीवनशैली जस्ता पर्यावरणीय कारणहरूले पनि बाथ रोगको जोखिम बढाउँछन्।
5. वृद्ध उमेर: उमेर बढ्दै जाँदा जोर्नीहरू कमजोर हुन सक्छन्, जसले गर्दा बाथ रोगको सम्भावना बढ्छ।

लक्षणहरू

बाथ रोगका लक्षणहरू विभिन्न प्रकारका हुन्छन् र ती लक्षणहरू समयको साथ बदलिन सक्छन्। प्रमुख लक्षणहरू निम्नलिखित छन्:

1. जोर्नी दुखाइ: बाथ रोगीहरूमा जोर्नीमा तीव्र दुखाइ हुन्छ, विशेष गरी बिहानको समय वा लामो समयसम्म आराम गरेपछि।
2. सूजन: जोर्नीहरूमा सूजन देखिन्छ, जसले गर्दा तिनीहरू रातो र न्यानो महसुस हुन्छन्।
3. कठोरता: जोर्नीहरू कठोर हुन्छन् र चलाउन गाह्रो हुन्छ, विशेष गरी बिहान उठ्दा।
4. थकान: रोगीहरूमा थकान महसुस हुन्छ, जसले गर्दा दैनिक कार्यहरू गर्न कठिनाइ हुन्छ।
5. तापक्रम वृद्धि: जोर्नीमा सूजनको कारणले गर्दा स्थानिय तापक्रम वृद्धि हुन्छ।
6. सामान्य कमजोरी: शरीरमा कमजोरी महसुस हुने र तौल घट्ने सम्भावना हुन्छ।

उपचार

बाथ रोगको उपचार विभिन्न प्रकारले गरिन्छ। यो रोगको पूर्ण उपचार सम्भव नभए पनि, सही उपचारले लक्षणहरूलाई नियन्त्रण गर्न र जीवनको गुणस्तर सुधार गर्न सकिन्छ। उपचारका प्रमुख विधिहरू निम्नलिखित छन्:

1. औषधि उपचार: डाक्टरले सूजन कम गर्न, दुखाइ व्यवस्थापन गर्न, र प्रतिरक्षा प्रणालीलाई नियन्त्रणमा राख्न विभिन्न प्रकारका औषधिहरू सुझाव दिन्छन्।

   • एन्टिइन्फ्लेमेटरी औषधिहरू (NSAIDs): यसले सूजन र दुखाइ कम गर्न मद्दत गर्छ। उदाहरणहरू: इबुप्रोफेन (Ibuprofen), नाप्रोक्सेन (Naproxen)।
   • स्टीरॉइड्स (Corticosteroids): तीव्र सूजन र दुखाइ कम गर्न स्टीरॉइड्स प्रयोग गरिन्छ। उदाहरण: प्रेडनिसोन (Prednisone)।
   • डिएमएआरडीएस (DMARDs): रोगको प्रगति रोक्न र प्रतिरक्षा प्रणालीलाई नियन्त्रण गर्न प्रयोग गरिन्छ। उदाहरणहरू: मेथोट्रेक्सेट (Methotrexate), हाइड्रोक्सीक्लोरोक्वीन (Hydroxychloroquine)।
   • जैविक एजेन्टहरू (Biologics): अत्यधिक प्रभावकारी जैविक औषधिहरू जसले प्रतिरक्षा प्रणालीका विशिष्ट भागहरूलाई लक्षित गर्छ। उदाहरणहरू: एटानरसेप्ट (Etanercept), इनफ्लिक्सिमाब (Infliximab)।
   • जेएके इनहिबिटर्स (JAK inhibitors): यसले प्रतिरक्षा प्रतिक्रियालाई कम गर्छ। उदाहरण: तोफासिटिनिब (Tofacitinib)।

2. शारीरिक उपचार: शारीरिक उपचारले जोर्नीहरूको चलायमानता सुधार्न र मांसपेशीहरूको बल बढाउन मद्दत गर्छ। नियमित व्यायाम, स्ट्रेचिङ, र फिजियोथेरापीले लक्षणहरूलाई नियन्त्रण गर्न मद्दत गर्छ।

3. जीवनशैली परिवर्तन: स्वस्थ जीवनशैली अपनाउन, तौल नियन्त्रण गर्न, नियमित व्यायाम गर्न, र स्वस्थ भोजन खान सुझाव दिइन्छ। तनाव व्यवस्थापन पनि महत्त्वपूर्ण हुन्छ।

4. शल्यक्रिया: गम्भीर अवस्थामा, जोर्नी प्रतिस्थापन (joint replacement) जस्ता शल्यक्रिया विकल्पहरू प्रयोग गरिन्छ। यसले रोगीको जीवनको गुणस्तर सुधार गर्न मद्दत गर्छ।

5. आहार: पोषक तत्वले भरिपूर्ण भोजन खानुपर्छ, जसले गर्दा जोर्नीहरूको स्वास्थ्य सुधार गर्न मद्दत गर्छ। विशेष गरी ओमेगा-३ फ्याट्टी एसिडयुक्त खाना, फलफूल, र तरकारीहरू सेवन गर्नुपर्छ।

6. बैकल्पिक उपचारहरू: केही मानिसहरू योग, एक्युपंक्चर, र मसाज जस्ता वैकल्पिक उपचारहरू पनि अपनाउँछन्। यसले लक्षणहरूलाई कम गर्न र मानसिक स्वास्थ्य सुधार गर्न मद्दत गर्न सक्छ।

औषधि विवरण

1. इबुप्रोफेन (Ibuprofen):

   • प्रयोग: यो NSAID औषधि हो जसले दुखाइ, सूजन, र ज्वरो कम गर्न मद्दत गर्छ।
   • खुराक: सामान्यतया वयस्कका लागि 200-800 मिलीग्राम प्रत्येक 6-8 घण्टामा।
   • साइड इफेक्ट: पेट दुखाइ, अपच, मिर्गौला समस्याहरू, उच्च रक्तचाप।

2. नाप्रोक्सेन (Naproxen):

   • प्रयोग: दुखाइ र सूजन कम गर्न प्रयोग गरिन्छ।
   • खुराक: वयस्कका लागि 250-500 मिलीग्राम प्रत्येक 12 घण्टामा।
   • साइड इफेक्ट: पेट दुखाइ, जठरांत्र समस्याहरू, मिर्गौला समस्याहरू।

3. प्रेडनिसोन (Prednisone):

   • प्रयोग: यो एक स्टीरॉइड हो जसले सूजन र दुखाइ कम गर्न मद्दत गर्छ।
   • खुराक: खुराक व्यक्ति विशेषमा निर्भर गर्छ, तर सामान्यतया 5-60 मिलीग्राम दैनिक।
   • साइड इफेक्ट: वजन वृद्धि, उच्च रक्तचाप, डाइबिटीज, हड्डी कमजोर हुने।

4. मेथोट्रेक्सेट (Methotrexate):

   • प्रयोग: यो DMARD हो जसले प्रतिरक्षा प्रणालीलाई दबाउने र सूजन कम गर्न मद्दत गर्छ।
   • खुराक: सामान्यतया साप्ताहिक 7.5-25 मिलीग्राम।
   • साइड इफेक्ट: मतली, थकान, कलेजो समस्याहरू, फोक्सो समस्याहरू।

5. हाइड्रोक्सीक्लोरोक्वीन (Hydroxychloroquine):

   • प्रयोग: यो DMARD हो जसले सूजन कम गर्न र जोर्नीको क्षति रोक्न मद्दत गर्छ।
   • खुराक: दैनिक 200-400 मिलीग्राम।
   • साइड इफेक्ट: आँखामा असर, पेट समस्याहरू, छालामा र्याश।

6. एटानरसेप्ट (Etanercept):

   • प्रयोग: यो जैविक औषधि हो जसले प्रतिरक्षा प्रणालीको विशिष्ट भागलाई लक्षित गर्छ।
   • खुराक: साप्ताहिक 50 मिलीग्राम।
   • साइड इफेक्ट: संक्रमणको जोखिम, छालामा समस्या, एलर्जी प्रतिक्रिया।

7. इनफ्लिक्सिमाब (Infliximab):

   • प्रयोग: यो जैविक औषधि हो जसले ट्युमर नेक्रोसिस फैक्टर (TNF) लाई रोक्छ।
   • खुराक: प्रारम्भिक रूपमा 3-5 मिलिग्राम प्रति किलोग्राम शरीर वजन, प्रत्येक 8 हप्तामा।
   • साइड इफेक्ट: संक्रमणको जोखिम, रक्तचाप कम हुने, एलर्जी प्रतिक्रिया।

8. तोफासिटिनिब (Tofacitinib):

   • प्रयोग: यो जेएके इनहिबिटर हो जसले प्रतिरक्षा प्रतिक्रियालाई कम गर्छ।
   • खुराक: दैनिक 5-10 मिलीग्राम।
   • साइड इफेक्ट: संक्रमणको जोखिम, रक्तचाप कम हुने, कलेजो समस्याहरू।

डाक्टरहरूको धारणा

डाक्टरहरूको भनाइ अनुसार, बाथ रोगको उपचारमा नियमित जाँच, स्वस्थ जीवनशैली, र सही औषधिको प्रयोग महत्त्वपूर्ण हुन्छ। डा. रमेश शर्मा, वरिष्ठ रुमाटोलोजिस्ट, भन्छन्, “बाथ रोगलाई पूर्णरुपमा ठीक गर्न नसकिए पनि, सही उपचारले लक्षणहरूलाई नियन्त्रण गर्न र रोगको प्रगति रोक्न मद्दत गर्छ। रोगीहरूले नियमित रूपमा डाक्टरको सल्लाह लिनु पर्छ र स्वस्थ जीवनशैली अपनाउनु पर्छ।”

डा. शर्माले भनेका छन्, “रोगीहरूले धूम्रपान नगर्नु, स्वस्थ भोजन गर्न, र नियमित व्यायाम गर्नुपर्छ। यसले न केवल बाथ रोगलाई नियन्त्रणमा राख्न मद्दत गर्छ, तर समग्र स्वास्थ्यमा पनि सुधार ल्याउँछ।”

डा. निर्मला राई, रुमाटोलोजिस्ट, थप्छिन्, “बाथ रोगका उपचार विधिहरू विविध छन्। औषधिहरूले मात्र रोगलाई नियन्त्रणमा राख्न सक्दैनन्। शारीरिक उपचार, योग, र सही आहार पनि उत्तिकै महत्त्वपूर्ण हुन्छन्। रोगीहरूले मनोबल उच्च राख्नुपर्छ र परिवारको सहयोग महत्वपूर्ण हुन्छ।”

निष्कर्ष

बाथ रोगले जीवनमा गम्भीर असर पार्न सक्छ, तर सही उपचार र जीवनशैली परिवर्तनले यसको प्रभावलाई न्यून गर्न सकिन्छ। नियमित स्वास्थ्य जाँच, डाक्टरको सल्लाह पालन, र स्वस्थ जीवनशैली अपनाएर बाथ रोगलाई प्रभावकारी रूपमा व्यवस्थापन गर्न सकिन्छ। बाथ रोगको थप जानकारी र आवश्यक उपचारका लागि नजिकको स्वास्थ्य सेवामा सम्पर्क गर्नुहोस्।

यस रोगबारे सचेतना फैलाउन र रोगीहरूको मनोबल उच्च राख्न परिवार, साथीभाइ, र समाजको भूमिका महत्त्वपूर्ण हुन्छ। डाक्टरहरूको सल्लाह अनुसार जीवनशैली परिवर्तनले बाथ रोगीहरूको जीवनलाई सहज र स्वस्थ बनाउन सकिन्छ। स्वस्थ जीवनशैली अपनाउन, तौल नियन्त्रण गर्न, नियमित व्यायाम गर्न, र स्वस्थ भोजन खान सुझाव दिइन्छ। तनाव व्यवस्थापन पनि महत्त्वपूर्ण हुन्छ। सही उपचार, जीवनशैली परिवर्तन, र परिवारको समर्थनले बाथ रोगको प्रभावलाई न्यून गर्न सकिन्छ र रोगीहरूलाई स्वस्थ जीवन जिउन मद्दत पुर्‍याउँछ।

यो लेख अनलाईनमा खोज गरी तयार पारीएको हो बाथ रोग जटिल रोग भएकोले डाक्टर सँग सल्लाह लिनुहोला ।