नेपालका कानुनमा लिभिङ टुगेदर सम्बन्धी व्यवस्थाको अभाव

नेपालको सामाजिक संरचना र कानुनी प्रणालीमा लिभिङ टुगेदरको अवधारणा नयाँ हो। पश्चिमी समाजमा यो अवधारणा लामो समयदेखि स्वीकृत र सामान्य मानिन्छ, तर नेपाली समाजमा यो नयाँ र विवादास्पद विषय हो। लिभिङ टुगेदर भन्नाले विवाह नगरी दुई व्यक्ति, प्रायः जोडी, एकसाथ बस्ने व्यवस्था हो। नेपालमा यो अवधारणा बिस्तारै प्रचलनमा आउन थालेको छ, तर यस सम्बन्धी कानुनी व्यवस्थाको अभावले गर्दा धेरै समस्या उत्पन्न भएका छन्। यस लेखमा, नेपालका कानुनमा लिभिङ टुगेदर सम्बन्धी व्यवस्थाको अभाव र यसले पार्ने प्रभावको चर्चा गरिनेछ।

लिभिङ टुगेदरको सामाजिक स्वीकार्यता
नेपाल एक परम्परागत र सांस्कृतिक रूपमा समृद्ध देश हो, जहाँ विवाहलाई जीवनको महत्वपूर्ण चरण मानिन्छ। विवाह समाजको स्वीकृत र कानुनी मान्यता प्राप्त संस्था हो। तर, पछिल्लो समयमा, विशेष गरी युवा पुस्तामा, लिभिङ टुगेदरको प्रचलन बढ्दै गएको छ। युवा पुस्ता स्वतन्त्रता, व्यक्तिगत अधिकार, र आधुनिकताको खोजीमा लिभिङ टुगेदरको विकल्प रोजिरहेका छन्।

यद्यपि, परम्परागत समाजले यो अवधारणा स्वीकार गर्न कठिनाइ महसुस गरिरहेको छ। पुराना पुस्ता र ग्रामीण क्षेत्रका मानिसहरूले यसलाई नैतिकताको विपरीत मान्छन्। समाजको यो दृष्टिकोणले गर्दा लिभिङ टुगेदरमा बस्ने जोडीहरू सामाजिक बहिष्कारको शिकार बन्ने गरेका छन्।

कानुनी व्यवस्थाको अभाव
नेपालको कानुनमा लिभिङ टुगेदर सम्बन्धी स्पष्ट व्यवस्थाहरूको अभाव छ। कानुनी रूपले विवाहलाई मान्यता दिइएको छ, तर लिभिङ टुगेदरलाई कानुनी मान्यता छैन। यसले गर्दा लिभिङ टुगेदरमा बस्ने जोडीहरू विभिन्न कानुनी समस्या र असुरक्षाको सामना गर्न बाध्य छन्।

१. सम्पत्ति सम्बन्धी समस्या
लिभिङ टुगेदरमा बस्ने जोडीहरूबीचको सम्पत्ति सम्बन्धी विवादमा कानुनी सुरक्षाको अभाव छ। विवाह भएको अवस्थामा, कानुनी रूपमा सम्पत्तिको हकदार बन्ने प्रावधान छ, तर लिभिङ टुगेदरमा यो सुविधा उपलब्ध छैन। उदाहरणको लागि, यदि दुई व्यक्ति लिभिङ टुगेदरमा छन् र तिनीहरूलाई अलग हुनु परेमा, सम्पत्ति कसरी बाँडिने भन्ने स्पष्ट कानुनी व्यवस्था छैन।

२. बालबालिकाको हक र अभिभावकत्व
लिभिङ टुगेदरबाट जन्मिएका बालबालिकाहरूको हक र अभिभावकत्व सम्बन्धी कानुनी सुरक्षाको अभाव छ। बालबालिकाहरूको शिक्षा, स्वास्थ्य, र अन्य अधिकारहरूको सुरक्षा कानुनी रूपमा सुनिश्चित गर्न आवश्यक छ, तर यो प्रावधान लिभिङ टुगेदरका लागि अस्पष्ट छ। उदाहरणको लागि, लिभिङ टुगेदरमा रहेका जोडीहरूबीच बालबालिकाको हक र कर्तव्य स्पष्ट गर्न कानुनी आधार छैन। यसले गर्दा बालबालिकाहरूको अधिकारमा असर पर्न सक्छ।

३. समाजको बहिष्कार र हिंसा
लिभिङ टुगेदरमा बस्ने जोडीहरू समाजको बहिष्कार र हिंसाको शिकार बन्ने गरेका छन्। कानुनी व्यवस्थाको अभावले गर्दा उनीहरूलाई न्याय प्राप्त गर्न कठिन हुन्छ। समाजमा लिभिङ टुगेदरलाई स्वीकार नगर्ने परिपाटीले गर्दा उनीहरू विभिन्न समस्याहरूको सामना गर्न बाध्य हुन्छन्। उदाहरणको लागि, कतिपय जोडीहरूलाई परिवार र समाजबाट बहिष्कार गरिन्छ, जसले गर्दा उनीहरूको मानसिक स्वास्थ्यमा असर पर्छ।

४. कानुनी मान्यता र अधिकार
लिभिङ टुगेदरमा बस्ने जोडीहरूलाई कानुनी मान्यता प्राप्त छैन, जसले गर्दा उनीहरूको कानुनी अधिकार सुरक्षित छैन। विवाह भएको अवस्थामा, कानुनी रूपमा विभिन्न अधिकार र सुविधाहरू प्राप्त हुन्छन्, तर लिभिङ टुगेदरमा यी सुविधाहरू उपलब्ध छैनन्। उदाहरणको लागि, यदि लिभिङ टुगेदरमा रहेका कुनै एक व्यक्तिको मृत्यु हुन्छ भने, बाँकी व्यक्तिलाई कानुनी रूपमा कुनै हक र अधिकार प्राप्त हुँदैन।

नेपालका कानुनमा लिभिङ टुगेदरको स्थिति
नेपालमा हालको कानुन अनुसार लिभिङ टुगेदरलाई कानुनी मान्यता प्राप्त छैन। मुलुकी देवानी संहिता, २०७४ र मुलुकी अपराध संहिता, २०७४ मा लिभिङ टुगेदरको कुनै स्पष्ट उल्लेख छैन। यद्यपि, केही कानुनी प्रावधानहरूले विवाह नभएका व्यक्तिहरूलाई केही हदसम्म संरक्षण गर्न प्रयास गरेको देखिन्छ, तर ती प्रावधानहरू पर्याप्त छैनन्।

उदाहरणको लागि, मुलुकी देवानी संहिता, २०७४ को दफा ४७ ले विवाह नभएका जोडीहरूबीचको सम्पत्ति विवादको समाधानको व्यवस्था गरेको छ। तर, यो प्रावधान स्पष्ट र विस्तृत छैन, जसले गर्दा धेरै कानुनी अस्पष्टता रहन्छ।

कानुनी सुधारको आवश्यकता
नेपालमा लिभिङ टुगेदर सम्बन्धी कानुनी व्यवस्थाको अभावले गर्दा विभिन्न समस्या उत्पन्न भएका छन्। यसलाई सम्बोधन गर्नका लागि कानुनी सुधारको आवश्यकता छ। कानुनमा लिभिङ टुगेदरलाई स्पष्ट रूपमा परिभाषित गरी विभिन्न कानुनी अधिकार र सुरक्षाको व्यवस्था गर्न आवश्यक छ।

१. सम्पत्ति सम्बन्धी कानुनी प्रावधान
लिभिङ टुगेदरमा बस्ने जोडीहरूको सम्पत्ति सम्बन्धी विवाद समाधान गर्न कानुनी प्रावधानको व्यवस्था गर्नुपर्छ। उनीहरूको साझा सम्पत्तिको हक र अधिकार स्पष्ट रूपमा निर्धारण गर्न आवश्यक छ। यसले गर्दा सम्पत्ति सम्बन्धी विवादमा कानुनी सुरक्षा प्राप्त गर्न सकिन्छ। उदाहरणको लागि, लिभिङ टुगेदरमा बस्ने जोडीहरूलाई विवाह जस्तै कानुनी अधिकार र संरक्षण प्रदान गर्न सकिन्छ।

२. बालबालिकाको हक र अभिभावकत्व
लिभिङ टुगेदरबाट जन्मिएका बालबालिकाहरूको हक र अभिभावकत्व सम्बन्धी कानुनी सुरक्षाको व्यवस्था गर्नुपर्छ। बालबालिकाहरूको शिक्षा, स्वास्थ्य, र अन्य अधिकारहरूको कानुनी सुरक्षा सुनिश्चित गर्न आवश्यक छ। यसले बालबालिकाहरूको अधिकार सुरक्षित गर्न सहयोग पु¥याउँछ। उदाहरणको लागि, लिभिङ टुगेदरमा रहेका जोडीहरूबीच बालबालिकाको अभिभावकत्व स्पष्ट गर्न कानुनी आधार तयार गर्न सकिन्छ।

३. समाजमा सचेतना र स्वीकृति
लिभिङ टुगेदरको अवधारणालाई समाजमा स्वीकार गर्नका लागि सचेतना कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्नुपर्छ। समाजमा परम्परागत सोचाइ परिवर्तन गर्न र लिभिङ टुगेदरलाई स्वीकृत गराउन विभिन्न कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्न आवश्यक छ। यसले लिभिङ टुगेदरमा बस्ने जोडीहरूको सामाजिक बहिष्कार र हिंसाबाट रक्षा गर्न सहयोग पु¥याउँछ। उदाहरणको लागि, जनचेतना कार्यक्रमहरू र मिडिया अभियानहरू मार्फत समाजमा लिभिङ टुगेदरको सकारात्मक पक्षबारे जानकारी गराउन सकिन्छ।

४. कानुनी मान्यता र अधिकार
लिभिङ टुगेदरमा बस्ने जोडीहरूलाई कानुनी मान्यता प्रदान गर्नुपर्छ। उनीहरूको कानुनी अधिकार र सुविधाहरू सुनिश्चित गर्नका लागि कानुनमा आवश्यक सुधार गर्नुपर्छ। यसले लिभिङ टुगेदरमा बस्ने जोडीहरूको कानुनी सुरक्षा र अधिकार सुनिश्चित गर्न सहयोग पु¥याउँछ। उदाहरणको लागि, लिभिङ टुगेदरमा रहेका जोडीहरूलाई विवाह जस्तै कानुनी मान्यता प्रदान गर्न सकिन्छ।

अन्त्यमा
नेपालको कानुनमा लिभिङ टुगेदर सम्बन्धी व्यवस्थाको अभावले गर्दा विभिन्न समस्या उत्पन्न भएका छन्। समाजमा लिभिङ टुगेदरलाई स्वीकार नगर्ने परिपाटीले गर्दा लिभिङ टुगेदरमा बस्ने जोडीहरू सामाजिक बहिष्कार र हिंसाको शिकार बन्ने गरेका छन्।

कानुनी व्यवस्थाको अभावले गर्दा उनीहरूको सम्पत्ति सम्बन्धी विवाद, बालबालिकाको हक र अभिभावकत्व, र अन्य कानुनी अधिकारहरू सुरक्षित छैनन्। यसलाई सम्बोधन गर्नका लागि कानुनी सुधारको आवश्यकता छ।

लिभिङ टुगेदरलाई कानुनी मान्यता प्रदान गर्न, समाजमा सचेतना कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्न, र कानुनी अधिकार र सुरक्षाको व्यवस्था गर्न आवश्यक छ। यसले लिभिङ टुगेदरमा बस्ने जोडीहरूको कानुनी सुरक्षा र अधिकार सुनिश्चित गर्न सहयोग पु¥याउँछ।

लिभिङ टुगेदरको अवधारणालाई समाजमा स्वीकार गर्नका लागि परम्परागत सोचाइ परिवर्तन गर्न आवश्यक छ। समाजमा नयाँ सोच र स्वीकृतिलाई बढावा दिनका लागि विभिन्न कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्न आवश्यक छ। यसले समाजमा लिभिङ टुगेदरलाई स्वीकृत गराउन सहयोग पु¥याउँछ।